Ficciones - Jorge Luis Borges / Düşün Bittiği Noktanın Ötesine Dair

Ficciones Hayaller ve Hikayeler, Jorge Luis Borges, İletişim Yayınevi, 1. Baskı 2013 İstanbul, Çevirenler; Fatih Özgüven ve Tomris Uyar, 203 Sayfa

Çok güzel cümle kurabilenlerle çok sağlam fikir serdedenlerin rekabeti gibidir edebiyat tarihi. Bu ulvi tarihte an gelir bir yazar, neredeyse hiçbir şey demeden muazzama yakın bir metin yazar. Kendi yarattığı güzelliğin ramı olur ve yazar da yazar. Yazma şehveti de denilebilir buna. İllaki bir şeyler söylüyordur ama hayatın akışına etki edecek kadar elle tutulur değildir. Ve ortaya çıkan şeyin estetiği hatırı sayılır bir etki yaratır, kendisini su götürmez şekilde kabul ettirir. Belki daha çok da sevdirir. Tersi durumlar da mevcuttur. Gayet düz denilebilecek bir üslupla, hayatı kökten değiştirecek şeyler söylenir bazen de.

Okur çoğu kez bu ayrımın farkında değildir ve hayatın her alanında olduğu gibi bu birbirinden farklı yazımların haddini aşan derecede beğenenleri/bağlıları/fanları çıkar. Bu yüzdendir ki okuma eylemi kısa bir süreci kapsadığında, aslında "Oku!" emrine riayet edilmişliği karşılamaz. Zira edebiyat öz ile estetiğin ahenk diyarında vücut bulmasıdır. Bu ahengin yakalanmadığı tüm durumlarda bir şeyler eksiktir ve her eksik olan aslında tamlığın dışında kalmakla birlikte tamdan başka bir şeydir. Bunun sonucu olarak, öteden beri okumakla seslendirme eylemlerinin birbirine karıştırıldığını ve her sağlam kavram gibi okumanın da içeriğinden uzaklaştırıldığını iddia etmişimdir.

Bir süredir yoğun bir okuma evresindeyim. Bu süreç içinde farklı farklı yazarlara konuk oldum. Bir kısmını da zorla ben davet ettim iç dünyama. Zira konuk kabul etmeyen bu yazarlar, içrekliğin en saklı köşelerine çekilmiş birer fikir münzevileriydi. Serde de bu yönde iflah olmaz bir eğilim olduğundan bu abileri/ablaları diğer tüm yazarlardan çok daha fazla övüyor buldum kendimi. Mevzuyu uzatmaya gerek yok, iş güç var; Borges'e bağlamaya çalışıyorum. Borges hem muazzam cümleler kurup hem de hayatı dinamikleriyle beraber sarsacak fikirler söyleyen, dolayısıyla insanın "Oku!" emrini eda etmesine olanak sağlayan nadir yazarlardan biri.

Aslında bu girişin sadece Borges'e ithaf edilmesi büyük bir haksızlık/hadsizlik ama kabul edilmeli ki hayat bazen böyle. Selim İleri'leri, Nazan Bekiroğlu'ları, Hasan Ali Toptaş'ları... da anmalı cümle aralarında ama edebiyat bazen herkese diğerleri kadar bonkör davranmıyor ve dar zamanlarla da pekişen yoksunluk, mevzuları uzatmama eğilimine sürüklüyor insanı. Selam çakmışlıkla rahatlatalım gönlü ve Yol'a devam edelim.

Borges üzerine aslında daha farklı planlarım vardı. Hala da var esasında. Cemil Meriç'le özdeşleştirdiğim uzun bir değerlendirme çekmekte nicedir canım. Aynı engeli benzer kıvraklıkla aşıp varoluşuma dair kapılar/pencereler açmakta çok ihsanlı olan bu iki dehaya borç saydığım bir teşekkür sunuşu düşünüyordum. Yaş genç diye erteliyordum ama Ficciones'i bir daha -ama bu sefer tam- okuduktan sonra, en azından biraz da olsa bunu yerine getireyim dedim; ama eksik, ama kırık-dökük...

Ficciones, bir derleme. Hikaye diye geçse de bu yanlış bir tanımlama. Daha doğrusu bu yapılan düpedüz bir indirgeme. Gerçek edebiyat kolay kolay kategori edilememezliğiyle kendi eşsizliğini her özüne varana mütemadiyen bıkmadan usanmadan ispatlar. Borges'in Ficciones'te başardığı şeylerden biri budur. Hayali ansiklopedi araştırmaları, fabllar, dedektifçilikler, denememsi tarihi yorumlar, alternatif tarih okumaları, yer yer kısa incelemeler... daha pek çok alt-tür denilebilecek şeyi iç içe harmanlayıp sunuyor içindeki devasa dünyadan dışarıya/bize.

Düşün bittiği hayaller ötesinden yazılmışlık hissini vermesi açısından, okuması bir hayli zor. Zor. Gerçekten zor. Değme sıkı okura bile fenalık geçirme olasılığı hiç de az değil. Bu açıdan Borges'i tanımak için ideal bir kitaptır da aynı zamanda Ficciones. Borges okumak çetrefilli bir eylem. Çünkü yazılan şey, normal bir şey değil. Sanırım her bu ayrıcalığa erişen okur, en azından kendi gelişimini sağlamış her okur, bu yazılanların normal bir beyinden çıkmadığını hayretlerle müşahede eder. Hasılı hayaller ötesinden yazılmışlığı kavrar.

Çok okumanın bir zararı var. Zaman içinde beğenme güdüsü büyük bir yara alır. Hatta yanlış tercihler peş peşe geldiğinde okunanlardan ziyade okumak fiiliyle mücadeleye bile girişmeye yöneltebilir insanı. Ki bu mücadelelerin büyük bir kısmı okumanın bırakılması, en azından azalmasıyla son bulur. Borges'in Ficciones'te başarılı bir icrasını sunduğu dahiliklerden biri de burada devreye girmekte; monotonluğa açılan şanlı bir edebi cihat!

Hayalleri bile aşan bu makro tandanslı mikro kurgular en monotonlaşma temayülünü bile ölüm uykusundan uyandıracak cinste. Nispeten erken denebilecek bir dönemde okuduğumda, bu hikayeler bir çeşit hayret makamı sunmuştu önüme. Açılan/sunulan o kapıdan girip girmemem ayrı bir mesele ama bu silsile denebilecek hayretvari kurguların, düşünen insanlar için büyük bir nimet olduğunu düşünmüştüm. Bu okumamdan sonra diyebileceğim şey, o kapıyla kurmam gereken ilişkiyi yeteri kadar önemsemediğim. Ama telaşa mahal yok. Hayat, çıkarılan dersler kadar değerlidir bayım; bazı başarısızlıkların farkına varılmasıdır tecrübe denen şey. Ki iç huzur işte tam da bu yenilgi yenilgi büyüyen zaferlerin meyvesidir.

Asıl düşünülene bir girizgah olsun bu ve baştan beri söylemek için kıvrandığım şeyi ifade edip nokta'ya el vereyim şimdilik; Borges'e minnet duyunuz. Duyar hale geliniz. Ve dahi seviniz.

Eşe dosta Selam. 2014'te daha çok görüşmek üzere...